Η Ποιητική της Ανασκαφής

Περσεφόνη

Την προσοχή μου απέσπασε για μια στιγμή ένας παράξενος ήχος στον τοίχο του διπλανού δωματίου,που τον γνώριζα πιά πέτρα πέτρα μελετώντας τον από τα προηγούμενα χρόνια.Σαν να σπαρταρούσαν οι πέτρες.Ο αλλόκοτος θόρυβος δεν σταματούσε.Αντίθετα,δυνάμωνε.Και ξαφνικά,μπροστά στα έκπληκτα μάτια όλων μας,ξεπήδησε απ'τον τοίχο ένα πουλί,που πέταξε ευθύς και χάθηκε.Έσπευσα σ'αυτό το σημείο του τοίχου και ανακάλυψα ένα κενό ανάμεσα στις πέτρες και σε λίγο τη ζεστή ακόμη φωλιά του πουλιού.Λίγο αργότερα αποδείχτηκε πως ήταν ένα κενό στον τοίχο από την εποχή της κατασκευής του,μέσα στο οποίο βρέθηκε το ειδώλιο ενός ζώου,κάτι σαν εικονοστάσι.Αυτόν ακριβώς το χώρο διάλεξε το πουλί για να φωλιάσει.
Δεν χρειάζεται να περιγράψω την αντίδραση του Χατζιδάκι με το ποιητικότατο εύρημα της φωλιάς.Με το γνωστό του ύφος δήλωσε απερίφραστα πως είχε απατηθεί,είχε άλλη ιδέα για τους αρχαιολογικούς χώρους,τις ανασκαφές και τους αρχαιολόγους.Δεν τον αδίκησα.Ποιος ξέρει ποια αρχαιόπληκτη ψυχρότητα τον καταδίωκε μέχρι να τύχει να ζωντανέψουν μπροστά στα μάτια του τα αρχαία ερείπια,να ξεπηδήσει ένα πουλί από έναν τοίχο.Μήπως κι εγώ δεν συγκαταλεγόμουν σ'αυτό το αναίσθητο σώμα?Αφού σε λίγο κατέγραφα με ακραίες,ψυχρότατες λεπτομέρειες τις διαστάσεις του ανοίγματος,την υφή του χρώματος και καθετί σχετικό με το ειδώλιο,σημειώνοντας,σαν σε παρένθεση και με δύο λόγια,τη φωλιά του πουλιού,αυτού του πετούμενου που γεφύρωσε το χρόνο φυσικά κι έντεχνα σαν ποίημα?
Οι σκέψεις που διατυπώνω για την ποιητική πλευρά της ανασκαφής,όσο και αν εκφράζονται από έναν ανασκαφέα με πολύχρονη πείρα,χρειάζονται την επικύρωση από έναν ποιητή.Οι ποιητές όμως δεν μιλούν.Καμιά φορά γράφουν ποιήματα και για αρχαιολογικά ευρήματα-ο Παλαμάς για μια επιτύμβια στήλη του Κεραμεικού,ο Σεφέρης για ένα πήλινο κεφάλι ειδωλίου,τον γνωστό "βασιλιά της Ασίνης".Συχνά και στον Ελύτη ξεπηδά μέσα σ'ένα στίχο κάποια γυναίκα μιας θηραϊκής τοιχογραφίας ή ο πρίγκιπας των κρίνων.Σιωπηλά προσβλέπει ένας κούρος από ένα χάσμα σαν τη σπηλιά του Ιδαίου Άντρου,πάνω από το οροπέδιο της Νίδας,σαν σε λίμνη,σε ένα κολάζ του Ελύτη από την εύγλωττη ακόμη και στον τίτλο συλλογή του Ο Κήπος με τις Αυταπάτες.Κλασσικό είναι βέβαια το ποίημα του Καβάφη "Εν τω μηνί Αθύρ":

Με δυσκολία διαβάζω στην πέτρα την αρχαία.
"Κύ[ρι]ε Ιησού Χριστέ". Ένα "Ψυ[χ]ήν" διακρίνω.
"Εν τω μη[νί] Αθύρ" "Ο Λεύκιο[ς] ε[κοιμ]ήθη".
Στη μνεία της ηλικίας "Εβί[ωσ]εν ετών",
το Κάππα Ζήτα δείχνει που νέος εκοιμήθη.
Μες στα φθαρμένα βλέπω "Αυτό[ν]...Αλεξανδρέα".
Μετά έχει τρεις γραμμές πολύ ακρωτηριασμένες.
Μα κάτι λέξεις βγάζω- σαν δ[ά]κρυα ημών","οδύνην",
κατόπιν πάλι "δάκρυα", και "[ημ]ίν τοις [φ]ίλοις πένθος".
Με φαίνεται που ο Λεύκιος μεγάλος θ'αγαπήθη.
Εν τω μηνί Αθύρ ο Λεύκιος εκοιμήθη.

Πρόκειται αναμφίβολα για τον ωραιότερο σχολιασμό μιας αρχαίας επιγραφής,όπως δηλώνει σύσσωμη η καβαφική κριτική,όμοιο της οποίας δεν κατάφερε ποτέ να κάνει ούτε και ο επιφανέστερος επιγραφολόγος,άλλη μια επικύρωση της φτώχειας των εκφραστικών μέσων της επιστήμης μπροστά στη μαγεία της ποίησης.

Γιάννης Σακελλαράκης
εκδ.Ίκαρος

Αγέλαστος Πέτρα