η πράξη

Η ανασκαφή είναι,χωρίς αμφιβολία,η κορυφαία στιγμή του ερευνητή στη σχέση του με το αντικείμενό του,και ίσως το σημαντικότερο και στη σχέση του με το χρόνο.Δεν κατάλαβα ποτέ μου τους αρχαιολόγους που δεν έκαναν ή δεν πήραν ακόμα μέρος σε μια ανασκαφή,που μου φαίνονται λειψοί,σαν κάποιους γιατρούς που δεν έπιασαν ποτέ τον σφυγμό ενός ανθρώπου.Δικαιολογώ βέβαια αυτούς που φοβούνται τις κακουχίες και προτιμούν την ήσυχη γωνιά μιας βιβλιοθήκης,αλλά και τους άλλους,κάποιους ξένους,που δεν είναι εύκολο από την άκρη του νέου κόσμου να βρίσκονται συχνότερα στον παλιό.Εύλογα όμως ο κοινός άνθρωπος,όταν ακούει για αρχαιολογία,σκέπτεται την ανασκαφή και όχι τη μελέτη.Είναι αυτή η πράξη,όπως θα δούμε,που δεν περιορίζει την αρχαιολογία με τη θεωρητική μελέτη στην υπηρεσία της Ιστορίας και μόνο,όπως συχνά νομίζεται.Η ανασκαφή,αντίθετα,εξυψώνει τον ερευνητή,αφού τον υποχρεώνει να γίνει ιστορικότερος του ιστορικού,ως εμπειρότερος.
Η ανασκαφή είναι μια αναντικατάστατη εμπειρία.[...]Η ίδια η ανασκαφή,ως πράξη.Πράξη με την αρχαία έννοια της λέξης,όπως το εννοούν πάλι κάποιοι γιατροί σε άλλες χώρες,που έχουν στην πόρτα τους την αλλόγλωσση γι'αυτούς πινακίδα "Praxis".Όχι για τη σχέση του όποιου ερευνητή με το αντικείμενό του,που είναι τελικά άψυχο.Αλλά γι'αυτή τη μοναδική σχέση του μ'έναν άνθρωπο.Αυτήν τη μυρωδιά του φρεσκοσκαμμένου χώματος,μέχρι να ξεπροβάλει δειλά κάτι,κάτι που ξαναβλέπει το φως,μια θαμμένη,χαμένη για λίγο,ανθρώπινη μνήμη.
Δεν γίνονται τυχαία τόσοι συσχετισμοί με την ιατρική.Κάθε ανασκαφή μου θυμίζει και μια εγχείρηση.Όχι τόσο για τις εξωτερικές συνθήκες,για την πιο μεγάλη προσοχή στη λεπτομέρεια του καθαρισμού ενός αντικειμένου ή ενός οργάνου από κάποιο ρύπο,ένα τελετουργικό που μπορεί να είναι τελικά κοινό για οποιαδήποτε έρευνα.Ούτε για τη γενική καθαριότητα του χώρου και των εργαλείων,που ίσως θα έπρεπε,και στην περίπτωση της ανασκαφής,να είναι αποστειρωμένα.Ούτε και για την τόλμη που απαιτούν αυτά τα εγχειρήματα.Αλλά ακριβώς γι'αυτή την έμψυχη σχέση του ερευνητή με το αντικείμενό του,που δεν είναι βέβαια μόνο κάποιο ανθρώπινο έργο αλλά και ό,τι κρύβεται από την ψυχή αυτού που το δημιούργησε,κι ακόμη του άλλου,που το χρησιμοποίησε.Γιατί τι σημαίνει ως εύρημα σε έναν τάφο ένα παιδικό παιχνίδι ή και ένα ζάρι μέσα σ'ένα κατεστραμμένο σπίτι?Κι έχει ακόμα κάτι συγκλονιστικό αυτή η σχέση του ανασκαφέα με τη γη,που δεν υπάρχει,νομίζω,σε καμία άλλη έρευνα.Οι μύθοι όλου του κόσμου,που τους ξεχάσαμε,δίδασκαν άλλοτε πως η γη περιέχει τα πάντα στους κόλπους της,γι'αυτό άλλωστε και τα γέννησε.Και ο χειρουργός-ανασκαφέας δεν ψαύει ένα και μόνο ανθρώπινο σώμα,τόσο πολύτιμο για την ανεπανάληπτη,ατομική όμως ζωή του,αλλά,στην ανασκαφή,ένα άλλο,μεγαλύτερο,ζωντανό κι αυτό,κομμάτι του όλου.Μήπως και μια νεκροτομή είναι λιγότερο σοβαρή υπόθεση για τους συγγενείς από οποιαδήποτε τρέχουσα χειρουργική επέμβαση μόνο και μόνο επειδή ένα σώμα έπαψε ν'αναπνέει?Γι'αυτό και η ανασκαφή γίνεται για τους μεγάλους αρχαιολόγους "εξόχως επικίνδυνον έργον"και γι'αυτό ο ανασκαφέας οφείλει να αναστείλει κάθε " άσκοπον περιέργειαν" και "κενόδοξον σπουδήν".
Τα λόγια αυτά του Μανόλη Ανδρόνικου υποδηλώνουν όχι μόνο τη στάση του ερευνητή αλλά και κάποιες άθλιες προοπτικές της έρευνας,που θα πρέπει βέβαια ν'αποκλεισθούν.Γιατί πρέπει να γίνει αμέσως αντιληπτό ότι ταυτόχρονα μια ανασκαφή ισοδυναμεί με μια καταστροφή,για ό,τι πάλι αυτή η γη φύλαξε για χρόνια στοργικά.Δεν καταστρέφει πάντα ο χρόνος,όπως νομίζουμε,αλλά οι όποιες αλλαγές από το ζεστό στο κρύο και από το υγρό στο στερεό.Τα μαλλιά των νεκρών και τα ξύλινα σκεύη τους διατηρούνται το ίδιο καλά στους πάγους της Σιβηρίας ή στην ξερή άμμο της Αιγύπτου.Και μόνο λοιπόν,η απότομη επαφή,από το εσωτερικό περιβάλλον της μήτρας γης στον αέρα της ανασκαφής,ενοχλεί το καθετί,όπως το νεογέννητο βρέφος που κλαίει επειδή οι πνεύμονές του δεν γνωρίζουν τον αέρα.Και όλα στην ανασκαφή αποβλέπουν σ'αυτό το μοναδικό στόχο:τη λιγότερο δυνατή καταστροφή των πραγμάτων,την καλύτερη δυνατή καταγραφή των συνθηκών στις οποίες βρέθηκαν.

Γιάννης Σακελλαράκης-Ανασκάπτοντας το παρελθόν.

2 σχόλια:

Ευαγγελία Πατεράκη είπε...

Φαίδρα Καλημέρα!

Τυχαίνει να έχω στην οικογένειά μου (άμεσους συγγενείς), δύο αρχαιολόγους και έναν υποψήφιο ιστορικό (το γιο μου). Οπότε καταλαβαίνεις νιώθω το κείμενο αυτό πολύ οικείο.

Χθες έπαθε ζημιά ο υπολογιστής μου στο σπίτι, και δεν μπόρεσα να σου απαντήσω άμεσα στο σχόλιο της δικής μου ανάρτησης. Απάντησα σήμερα από τη δουλειά.

Πολλά φιλιά και πύρινα

Φαίδρα Φις είπε...

Προμηθέα καλημέρα,

χαίρομαι που νιώθεις το κείμενο οικείο κι ευχαριστώ πολύ που το διάβασες

εύχομαι καλή πρόοδο στο γιο σου,
το χρέος του ιστορικού παραμένει δύσκολο κι επώδυνο συχνά

ήρθα σε σένα και είδα ότι είχες πρόβλημα με τον υπολογιστή-δεν πειράζει,
αφού τα λέμε τώρα

επίσης έψαξα τον Ενδιάμεσο Αντίλαλο
αλλά δεν βρήκα κάτι στο διαδίκτυο
θες να μου πεις τις εκδόσεις?

φιλιά