Ναρκισσισμός-Φρόυντ

"πατημασιές" του Escher

Ο ναρκισσισμός αποτελεί έναν όρο που αρχικά χρησιμοποιήθηκε για να περιγράψει τη σεξουαλική διαστροφή,κατά την οποία το υπό εξέταση άτομο είναι ερωτευμένο με τον εαυτό του και όχι με κάποιο άλλο άτομο.Αργότερα,ο όρος διευρύνθηκε για να συμπεριλάβει οποιαδήποτε μορφή αυτολατρείας.Εφόσον η αυτοεκτίμηση είναι απαραίτητη για τη σωματική υγεία,έως ένα βαθμό ο ναρικισσισμός θεωρείται φυσιολογικός.Ο Φρόυντ πίστευε ότι όλοι κατευθύνουν τη λίμπιντο και προς τον εαυτό τους(εγώ-λίμπιντο) και προς τους άλλους(λίμπιντο-αντικείμενο).Όταν ένα άτομο είναι ερωτευμένο,το μεγαλύτερο μέρος της λίμπιντο επενδύεται στον/την αγαπημένο/η.Όταν ένα άτομο είναι άρρωστο,είτε σωματικά είτε ψυχικά,γίνεται όλο και περισσότερο εγωκεντρικό και λιγότερο ικανό για συναισθηματικό δεσμό με άλλους.Ακραίες μορφές ναρκισσισμού εκδηλώνονται σε τύπους σχιζοφρένειας,στους οποίους οτιδήποτε συμβαίνει στον κόσμο ερμηνεύεται από τον πάσχοντα κάτω από την οπτική πως σχετίζεται με αυτόν.Στις μανιακές καταστάσεις στις οποίες το άτομο θεωρεί τον εαυτό του παντοδύναμο.Και σε περιπτώσεις κατάθλιψης,στις οποίες το υποκείμενο μπορεί να είναι υποχονδριακά ανήσυχο με την κατάσταση του σώματος και του μυαλού του,αποκλείοντας όλους τους άλλους.Ο Φρόυντ προέβαλε ως αξίωμα ένα ναρκισσιστικό στάδιο συναισθηματικής ανάπτυξης ή πρωτογενούς ναρκισσισμού,κατά το οποίο η λίμπιντο στρέφεται σε αντικείμενα άλλα,εκτός εαυτού.Αυτό το στάδιο περιγράφεται ως εκείνο στο οποίο τα σεξουαλικά ένστικτα βρίσκουν αυτοερωτικά αντικείμενα.Επομένως,η ψυχική ή η σωματική ασθένεια μπορείνα θεωρηθούν υπεύθυνες για την παλινδρόμηση σ'ένα πρώιμο στάδιο βρεφικής ανάπτυξης.

Μέχρι τότε ο Φρόυντ είχε αποδεχτεί δύο ομάδες ενστίκτων:τα ένστικτα αυτοσυντήρησης,που αναφέρονται στο Εγώ,και τα σεξουαλικά ένστικτα,που αναφέρονται στα αντικείμενα.Συμπέρανε όμως ότι η αυτοσυντήρηση και ο αυτοέρωτας ήταν στην πραγματικότητα το ίδιο πράγμα και αυτό που είχε σημασία ήταν ο βαθμός στον οποίο η λίμπιντο κατευθυνόταν προς τα αντικείμενα σε σύγκριση με το βαθμό στον οποίο κατευθυνόταν προς τον εαυτό.

Όπως σχολίασε ο Έρνεστ Τζόουνς στο δεύτερο τόμο της βιογραφίας του Φρόυντ,το άρθρο του Ναρκισσισμός:Μία εισαγωγή(SE,XIV.73-102)επικρίθηκε από εκείνους που τον κατηγορούσαν ότι ανήγε τα πάντα στο σεξ.Αρχικά,ο Φρόυντ υπέθετε ότι τα ένστικτα αυτοσυντήρησης διέφεραν από τα σεξουαλικά ένστικτα και μπορούσαν να συγκρούονται μεταξύ τους.Επιβεβαιώνοντας ότι η αγάπη των άλλων ήταν η αυτοαγάπη που στρεφόταν εξωτερικά,εμφανίστηκε να δηλώνει ότι οι σεξουαλικές παρορμήσεις ήταν στην πραγματικότητα ή μοναδική πηγή ψυχικής ενέργειας.Αυτή η θέση του γρήγορα τροποποιήθηκε.Ο Φρόυντ ήταν ουσιαστικά ένας δυϊστής,που συνήθως εξηγούσε τα ψυχικά φαινόμενα με βάση την αλληλεπίδραση ή τη σύγκρουση μεταξύ των αντιθέτων.Ήταν ο πρώτος που αναγνώρισε ότι η τάση αυτού του τρόπου σκέψης χαρακτηρίζει ψυχαναγκαστικές προσωπικότητες,που είναι ιδιαίτερα "αμφιθυμικές",προς τα άτομα με τα οποία εμπλέκονται και συχνά συναντούν δυσκολία στη λήψη αποφάσεων,επειδή δεν μπορούν να συμφιλιώσουν τις αντίθετες σκέψεις τους.Η αγάπη και το μίσος είναι τα δύο αντίθετα που διακρίνονται ξεκάθαρα σε κάθε έντονη ανθρώπινη σχέση.Και όταν μία τέτοια σχέση διακόπτεται,η αγάπη συχνά μετασχηματίζεται σε μίσος.Ο Φρόυντ κατέληξε στο συμπέρασμα ότι το μίσος συνδεόταν συχνά με τον αγώνα του Εγώ για αυτοσυντήρηση και συνέχισε δηλώνοντας:

"το μίσος σε σχέση με τα αντικείμενα είναι αρχαιότερο από την αγάπη.Πηγάζει από την αρχέγονη αποκήρυξη του εξωτερικού κόσμου από το Εγώ με την υπερχείλιση των ερεθισμάτων.Ως εκδήλωση της αντίδρασης της δυσαρέσκειας που προκαλείται από τα αντικείμενα,πάντα παραμένει σε μια πολύ στενή σχέση με τα ένστικτα αυτοσυντήρησης.Επομένως,τα σεξουαλικά ένστικτα και τα ένστικτα του Εγώ μπορούν εύκολα να δημιουργήσουν μια αντίθεση,που επαναλαμβάνει την αντίθεση της αγάπης και τους μίσους."

Η αναφορά στον "εξωτερικό κόσμο με την υπερχείλιση των ερεθισμάτων",μπορεί να μοιάζει δυσνόητη,εάν δε ληφθεί υπόψη ότι μια από τις πλέον θεμελειώδεις ιδέες του Φρόυντ ήταν ότι ο οργανισμός επιζητεί πάντα να απαλλαγεί από τα ενοχλητικά ερεθίσματα,όταν εισβάλλουν από τον εξωτερικό κόσμο ή προέρχονται ως ενστικτώδεις ενστάσεις εκ των ένδον.Ο Φρόυντ λέει,"είναι ανάγκη του οργανισμού να πετύχει μια κατάσταση ηρεμίας αποφορτίζοντας εντελώς όλες τις εντάσεις".Και συνεχίζει να υποστηρίζει ότι:"το νευρικό σύστημα είναι ένας μηχανισμός ο οποίος έχει τη λειτουργία να απαλλάσσεται από τα ερεθίσματα που δέχεται ή να τα ελαχιστοποιεί στο χαμηλότερο δυνατό επίπεδο ή -αν είναι εφικτό-επιδιώκει να διατηρηθεί σε μια κατάσταση χωρίς ερεθίσματα."

Οι αρχικές μελέτες του Φρόυντ για την υστερία και την ψυχαναγκαστική νεύρωση απαιτούσαν ένα διμερή διαχωρισμό του νου σε συνειδητό και ασυνείδητο.Αυτό το απλό μοντέλο υπέθετε ότι το ασυνείδητο πήγαζε κυρίως-αν όχι εντελώς-από την αθώωση και,επομένως,αποτελείτο από παρορμήσεις,σκέψεις και συναισθήματα που δεν ήταν αποδεκτά για το συνειδητό Εγώ.Κατά τη διάρκεια των 20 πρώτων χρόνων του 20ού αιώνα,ο Φρόυντ έφτασε να συνειδητοποιήσει ότι το συγκεκριμένο μοντέλο ήταν ανεπαρκές.Για παράδειγμα,ο παράγοντας που επιβάλλει την απώθηση πρέπει να πηγάζει από το Εγώ,το συνειδητό κομμάτι του νου.Ωστόσο,οι ασθενείς στον καναπέ,συμπεριφερόταν σαν να ήταν ο παράγοντας αυτός ασυνείδητος και αντιστεκόταν.Δηλαδή,όταν κατά τη διάρκεια του ελεύθερου συνειρμού άρχιζαν ν'αναδύονται επικίνδυνα ή αποκρουστικά θέματα,ο ασθενής σταματούσε να μιλά ελεύθερα,ισχυριζόταν ότι δεν του ερχόταν καμιά σκέψη,έλεγε ότι είχε ξεχάσει για ποιο πράγμα μιλούσαν και γενικά γινόταν ασαφής.Ο Φρόυντ ισχυρίστηκε ότι:" η δύναμη που επέβαλλε τη απώθηση και τη διατηρεί γίνεται αντιληπτή ως αντίσταση κατά τη διάρκεια του έργου της ανάλυσης".

Ωστόσο,αυτό υπονοούσε ότι το μέρος του Εγώ,που μέχρι τώρα συνδεόταν μόνο με τη συνειδητότητα,μπορεί το ίδιο να είναι ασυνείδητο.Ο Φρόυντ αναγνώριζε ότι η χρήση του όρου "ασυνείδητο" ήταν ορθότερη ως επίθετο που προσδιορίζει παρά ως ουσιαστικό που δηλώνει τόπο.Παρόλο που καθετί που απωθείτο ήταν ασυνείδητο,δεν απωθείτο καθετί που ήταν ασυνείδητο...



του ANTHONY STORR

OXFORD UNIVERSITY PRESS

μτφρ.Φωτεινή Πολυχρόνη,Λέκτωρ στον Τομέα της Ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών.

3 σχόλια:

Ανώνυμος είπε...

Moυ αρέσω!
.
...ωρες, ώρες.

Φαίδρα Φις είπε...

φοβερός είσαι βρε συ!τι λες τώρα?

Ανώνυμος είπε...

xa!