η Ποίηση και η Τέχνη από ψυχαναλυτική άποψη

CIRCLE LIMIT-ESCHER

Η εξερεύνηση των ονείρων μας οδήγησε από μια άλλη οδό,στην ανάλυση των ποιοτικών δημιουργημάτων,εν πρώτοις,και κατόπιν,των ίδιων των ποιητών και καλλιτεχνών.Κατά πρώτο λόγο,διαπιστώθηκε ότι,τα υπό των ποιητών πλεκόμενα όνειρα παρουσιάζονται στο φως της ανάλυσης ως γνωστά αυτούσια όνειρα.("Γκραντίβα").Η περί της ασυνειδήτου ψυχικής ενέργειας αντίληψη μας επέτρεψε να συλλάβουμε μια πρώτη ιδέα περί της φύσεως της ποιητικής δημιουργίας.Οι ορμητικές τάσεις,οι οποίες,όπως αναγνωρίσαμε,παίζουν σπουδαιότατο ρόλο στο σχηματισμό των νευρωτικών συμπτωμάτων,μας έδειξαν τις πηγές των καλλιτεχνικών δημιουργημάτων.Γεννήθηκαν τότε διάφορα ζητήματα,π.χ., πώς ο καλλιτέχνης αντιδρά στις ορμητικές του τάσεις,υπό ποια επενδύματα εξωτερικεύει τις αντιδράσεις του.*Πλείστοι των αναλυτών,ενδιαφερόμενοι για ζητήματα γενικής φύσεως,συνέβαλαν διά των εργασιών τους στη λύση των προβλημάτων αυτών,τα οποία είναι ασφαλώς και τα πλέον ελκυστικά εξ'όσων υποβάλλονται στην εφαρμοσμένη ψυχανάλυση.Εννοείται ότι και στο πεδίο αυτό επίσης αναγκαστήκαμε ν'αντιμετωπίσουμε την αντίδραση των αγνοούντων την ψυχανάλυση,τις παρεξηγήσεις και τις εμπαθείς επικρίσεις τις οποίες συνάντησα επί του πεδίου της εφαρμοσμένης ψυχανάλυσης,υπό τη στενή έννοια της λέξης.Πράγματι,ήταν επόμενο η ψυχανάλυση να προκαλέσει τις επιθέσεις των επιστημόνων εκεί όπου θα προσπαθούσε να επιβληθεί.Οφείλουμε,ωστόσο να πούμε οι επιχειρηθείσες υπό της ψυχανάλυσης απόπειρες επιδρομής δεν προκάλεσαν παντού το ίδιο ενδιαφέρον και ότι αναμένονται και άλλοι αγώνες στο μέλλον.Μεταξύ των έργων εφαρμοσμένης ψυχανάλυσης,κριτικής και φιλολογικής φύσεως,αυστηρώς επιστημονικής,εξέχουσα θέση κατέχει το κεφαλαιώδες έργο του Ραγκ περί της αιμομιξίας,το οποίο ασφαλώς δεν πρόκειται να έχει συμπαθή υποδοχή.Η εφαρμογή της ψυχανάλυσης στη γλωσσολογία και στην ιστορία βρίσκεται ακόμα σε εμβρυώδη κατάσταση.Αποπειράθηκα το 1910 να εξετάσω τα προβλήματα τα σχετιζόμενα με τη θρησκευτική ψυχολογία,παραλληλίζοντας τις ιεροτελεστίες των θρησκειών,με τις πράξεις των νευρωτικών.Στο έργο του περί της θεοσεβείας του Ζίνζεδορφ-και σε μερικά άλλα έργα-,ο δόκτωρ Πφίστερ της Ζυρίχης,αποπειράθηκε να συσχετίσει τη θρησκευτική ονειροπόληση με το διεφθαρμένο ερωτισμό,και σε πρόσφατα συγγράμματα της σχολής της Ζυρίχης βλέπει κάποιος μια προσπάθεια προς εισαγωγή στην ψυχανάλυση,μέσω μιας εκούσιας αντιδράσεως,θρησκευτικών παραστάσεων.Στα τέσσερα κεφάλαια από τα οποία αποτελείται το έργο μου "Τοτέμ και Ταμπού",προσπάθησα να εφαρμόσω την ψυχανάλυση σε προβλήματα τα οποία,συσχετιζόμενα με την ψυχολογία των λαών,μας επαναφέρουν προς την καταγωγή των σπουδαιότερων θεσμών του πολιτισμού μας:πολιτική και ηθική οργάνωση,θρησκεία,απαγόρευση της αιμομιξίας και συναίσθημα ενοχής.Μέχρι ποιου σημείου θα καταφέρουν σ'αυτό το έργο ν'αντέξουν οι διατυπωθείσες υποθέσεις μου,στις επιθέσεις της κριτικής?Δεν μπορώ να το προβλέψω από τώρα αυτό.

Το βιβλίο μου περί της "Ευφυολογίας",αποτελεί την πρώτη απόπειρα εφαρμογής του ψυχαναλυτικού τρόπου του σκέπτεσθαι σε ζητήματα καλαισθητικής.[...]

*(Βλ:Ραγκ,"ο Καλλιτέχνης",τις αναλύσεις των ποιητών από τον Σάγδερ,Ράικ και άλλους,μία μικρή δική μου για τον Λεονάρντο Ντα Βίντσι-εκδ.Γκοβόστη "Σύγχρονη Σκέψη Νο 2",την ανάλυση του Λεγκαντίνι υπό του Αμπραχάμ)

απόσπασμα από το βιβλίο,"Ιστορία της Ψυχαναλύσεως" του Φρόιντ.

εκδ.Γκοβόστη,μτφρ:Αβράμ Κοέν