O Άνθρωπος και το Φόρεμα

Το φόρεμα(ανθρώπινη επινόηση και φροντίδα) ως προστασία και στολισμός αποτελειώνει και επισφραγίζει το "πρόσωπό" μας,το συμπληρώνει και το παρουσιάζει.Το πώς ντύνουμε το σώμα μας(από την κεφαλή έως τα πόδια),με τι υλικά και με ποιο τρόπο,δεν είναι καθόλου ασήμαντο ή τυχαίο γεγονός για την υπόστασή μας,τη "δημόσια" και την "ιδιωτική".Αποτελεί μέρος του εαυτού μας,την προβολή του προς τα έξω,και εκφράζει την προσωπική μας υφή:το πώς θέλουμε να μας βλέπουν οι άλλοι και τα δικά μας μάτια.Γδύνετε έναν άνθρωπο(στο ιατρείο,στο στρατόπεδο,στη φυλακή)και χάνει αμέσως την αυτοπεποίθηση,τη δύναμη,το γόητρό του.Έχει την εντύπωση ότι του αφαιρέσατε και κρατάτε στα χέρια σας όχι απλώς το περίβλημα,αλλά ένα μεγάλο μέρος από την ουσία του.Ότι τον ακρωτηριάσατε.Φαντάζεστε ότι μπορεί να επιβληθεί,να έχει συνείδηση του εαυτού του "πλήρη",να ασκήσει την εξουσία ή την αποστολή του ένας αξιωματικός χωρίς στολή,ένας παπάς δίχως ράσο,ένας δικαστής ντυμένος όπως ο κατηγορούμενος? Ο Carlyle,θαρρώ,προτείνει κάπου,να κάνουμε ένα μικρό "νοερό πείραμα",για να βεβαιωθούμε,πόσο αξίζουν οι μεγάλοι τιτλούχοι της κοινωνίας,εκείνοι που η σύμβαση και ο θεσμός τους,έχει υψώσει σε θέσεις μεγαλοσύνης και ισχύος:υποθέστε-λέει-ότι σε μια soiree de gala της Όπερας πέφτουν και εξαφανίζονται τα ρούχα όλων των θεατών.Μπορείτε πια να ξεχωρίσετε τον βασιλέα από τον ταξιθέτη,τη στρατηγίνα από τη σιδερώτρια της σκηνής?...Μαζί με το φόρεμα πάει και ο κοινωνικός διαφορισμός.Η πλήρης εξομοίωση,το αριθμητικό πλήθος.Στις αρχαίες κοινωνίες,στους λαούς τους πρωτόγονους όχι μόνο το επίσημο φόρεμα(του φύλαρχου,του ιερέα,του μάντη κλπ)αλλά και το καθημερινό λογαριάζεται πολύ.Πιστεύεται ότι είναι μέρος του ανθρώπου που το φορεί,συνέχεια,απόληξή του.Ότι μετέχει στην ουσία του,έχει εμποτισθεί απ'αυτήν,όπως οι τρίχες του σώματος ή τα νύχια.Και γι'αυτό,εάν κατορθώσει κανείς να προμηθευτεί έστω κι ένα κομματάκι από το ρούχο του εχθρού ή του αγαπημένου του,μπορεί να τον κάνει(με τη δύναμη της μαγείας)υποχείριό του.Ο πρωτόγονος(και με τη νοοτροπία του σκέπτονται κι ενεργούν πάρα πολλοί,ακόμη και μέσα στις πιο εξελιγμένες κοινωνίες)φοβάται και "φυλάει" τα ρούχα του.Οπως και την απεικόνιση,το είδωλό του.Περιέχουν,κατά κάποιο τρόπο,την υπόστασή του,και όταν τα παραδίνει ή του τα αρπάζουν,πιστεύει ότι έχει εκχωρήσει ένα μέρος του εαυτού του στη διάκριση του άλλου και βρίσκεται πια κάτω από τον έλεγχό του.[...]

Πόσο η εξωτερική εμφάνιση(φόρεμα προπάντων αλλά και κόμμωση,στάση,περπάτημα)είναι συνάρτηση της εσωτερικής μας δομής,φαίνεται από το γεγονός και μόνο από τον τρόπο που ντύνεται ένας άνθρωπος μπορεί να μαντέψει κανείς το επάγγελμα,την κοινωνική θέση,την παιδεία του αλλά και πολλές πτυχές του χαρακτήρα του:το βάθος της ψυχής του,τις βλέψεις και τις επιδιώξεις του,τις διαστάσεις του αισθηματικού του κόσμου,το τι θέλει και μπορεί να πάρει και να δώσει στη ζωή,το πόσο εμπιστεύεται τον εαυτό του και τους άλλους ανθρώπους,αν λογαριάζει ή όχι τα μέτρα και τις συνήθειες του συλλογικού βίου.Άλλοτε(π.χ.στους μεσαιωνικούς χρόνους της Ευρώπης) υπήρχε ελευθερία στο ντύσιμο,και ο καθένας έδειχνε,μαζί με το γούστο,και τη φαντασία του στη μορφή και στα χρώματα των φορεμάτων του.[...]

Και ένα οξύ βλέμμα μπορεί από την αμφίεση και μόνο να ξεχωρίσει τον φιλάρεσκο από τον αδιάφορο,τον ματαιόδοξο από τον ταπεινό,τον επιτηδευμένο και περίπλοκο από τον αφελή κα απλό,εκείνον που ζητεί να πάρει από τους άλλους σημασία,απ'αυτόν που γνωρίζει ότι την έχει,τον ασταθή και αβέβαιο από τον ήσυχο και σίγουρο,τον άνθρωπο με θολό και βάναυσο από τον άνθρωπο με λεπτό και καθαρό αισθηματικό κόσμο,τον επιτήδειο,αλλά και επικίνδυνο από τον αδέξιο και αγαθό,τον ονειροπόλο από τον πρακτικό,τον άνθρωπο της άμεσης και γρήγορης εντύπωσης από κείνον που ξέρει και προτιμά να περιμένει,αυτόν που δεν εννοεί να παραιτηθεί και επιμένει στις χαρές της ζωής,απ'αυτόν που αποφάσισε ή προσποιείται ότι θέλει να συνθηκολογήσει με τον κάματο,τις απογοητεύσεις ή την ευπρέπεια,και ούτω καθεξής.

Ακόμα και όταν συμβεί μια βαθιά και απότομη μεταβολή στη δημόσια ή στην ιδιωτική ζωή ενός ανθρώπου,μια περιπλοκή απροσδόκητη,μια κρίση(όταν κλείσει,π.χ.,μια πόρτα και σκοτεινιάσει ή ανοίξει ένα παράθυρο και φωτιστεί,ευωδιάσει ο αισθηματικός του κόσμος)η αλλαγή θα σημειωθεί και στην αμφίεσή του:το φόρεμα βαραίνει ή ελαφρώνει,εγκαταλείπεται ή γίνεται αντικείμενο ιδιαίτερης φροντίδας,προσαρμόζεται στη νέα κατάσταση ή ετοιμάζεται να την απεικονίσει.Τις πιο πολλές φορές οι μεταπτώσεις αυτές γίνονται χωρίς να τις επιδιώξουν εμπρόθετα ή και να τις προσέξουν οι φορείς τους.Η παρόρμηση έρχεται μόνη της,από "μέσα",και το αποτέλεσμα γίνεται αντιληπτό άμα οριστικοποιηθεί.

Μια τελευταία παρατήρηση:την προσδιοριστική,την περιοριστική δύναμη του φορέματος την αισθανόμαστε όταν ανταλλάσσουμε το αληθινό μ'ένα ψεύτικο-που μας κρύβει,π.χ.,την αποκριάτικη αμφίεση.Τότε έχουμε το συναίσθημα ότι αποδεσμευτήκαμε,αποβάλαμε ένα μέρος του εαυτού μας,εκείνο που έχουμε συνθέσει για το θεωρούν οι άλλοι(κι εμείς οι ίδιοι) πρόσωπό μας,και μπορούμε πια να παίζουμε ένα ρόλο-αυτόν που δεν έχουμε καθόλου ή συχνά το θάρρος ή την ευκαιρία,να υποδυθούμε στην καθημερινή μας ζωή.Εάν μας αποσπάσουν την ψεύτικη περιβολή,ξαναγυρίζουμε στην τάξη και στη νηφαλιότητα-η παρένθεση έχει κλείσει...

ΕΥΑΓΓΕΛΟΣ ΠΑΠΑΝΟΥΤΣΟΣ